Cơ quan quân sự địa phương là lực lượng nòng cốt tham mưu và trực tiếp tổ chức thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, quân sự ở địa phương, cơ sở, góp phần xây dựng nền quốc phòng toàn dân gắn với nền an ninh nhân dân vững mạnh, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống.

Hiện nay, trong bối cảnh đất nước đẩy mạnh cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy để bước vào kỷ nguyên phát triển mới, việc tổ chức cơ quan quân sự địa phương theo hướng “tinh, gọn, mạnh” có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Đây là giải pháp then chốt nhằm bảo đảm sự lãnh đạo, chỉ đạo tập trung, thống nhất của cấp ủy, chính quyền địa phương; nâng cao chất lượng tham mưu, phát huy vai trò nòng cốt của lực lượng vũ trang trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân vững chắc. Chủ trương này thể hiện tầm nhìn chiến lược của Đảng trong xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”, gắn với xây dựng chính quyền địa phương hai cấp tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới.

Để góp phần làm rõ hơn về vấn đề này, Tạp chí Quốc phòng toàn dân điện tử trân trọng giới thiệu chùm bài viết: “Tổ chức cơ quan quân sự địa phương “tinh, gọn, mạnh” - Tư duy đúng đắn, tầm nhìn chiến lược của Đảng”.

I. Ra đời trong đấu tranh cách mạng, trưởng thành cùng sự phát triển của lực lượng vũ trang nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng

Ra đời trong đấu tranh cách mạng

Ngay từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (03/02/1930), cùng với việc đề ra đường lối cách mạng giải phóng dân tộc đúng đắn, Đảng ta đặc biệt quan tâm xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng.

Trên cơ sở vận dụng sáng tạo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về quân đội kiểu mới của giai cấp công nhân¹; kế thừa, phát huy truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc², dưới sự lãnh đạo của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh, lực lượng vũ trang cách mạng được ra đời và từng bước phát triển, từ các đội Tự vệ đỏ trong cao trào Xô viết Nghệ - Tĩnh (1930 - 1931) đến các đội du kích Bắc Sơn (1940), Cứu quốc quân (1941) mà đỉnh cao là sự ra đời của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (22/12/1944) với chủ trương “chính trị trọng hơn quân sự”, lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam đã ngày càng trưởng thành và lớn mạnh, trở thành lực lượng nòng cốt dẫn dắt, phát triển phong trào đấu tranh cách mạng, hun đúc tinh thần quyết chiến, quyết thắng cho toàn dân.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sáng lập ra đội quân chủ lực đầu tiên của các lực lượng vũ trang - Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, ngày 22/12/1944. Ảnh: Tư liệu TTXVN

Từ thực tiễn lãnh đạo đấu tranh cách mạng và yêu cầu của từng giai đoạn kháng chiến, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh không ngừng bổ sung, hoàn thiện lý luận, cụ thể hóa thành chủ trương xây dựng lực lượng vũ trang ba thứ quân, gồm: bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân tự vệ. Đây là cấu trúc hoàn chỉnh, phản ánh đặc trưng cơ bản của chiến tranh nhân dân, toàn dân, toàn diện. Trong đó, bộ đội địa phương là lực lượng chiến đấu tại chỗ, gắn bó chặt chẽ với Nhân dân, trụ bám địa bàn, vừa chiến đấu độc lập, vừa phối hợp với bộ đội chủ lực và dân quân tự vệ, góp phần quan trọng tạo nên sức mạnh tổng hợp của chiến tranh nhân dân Việt Nam.

Thực hiện chủ trương đó, ngày 07/4/1949, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh thành lập lực lượng bộ đội địa phương³; Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra chỉ thị về việc xây dựng bộ đội địa phương và phát triển dân quân. Từ đây, hệ thống chỉ huy quân sự từ tỉnh, huyện đến xã chính thức được thành lập, với vai trò là cơ quan tham mưu trực tiếp cho cấp ủy, chính quyền địa phương về công tác quân sự, quốc phòng; hạt nhân tổ chức, xây dựng và phát huy sức mạnh tổng hợp của lực lượng vũ trang địa phương trong chiến tranh cách mạng và bảo vệ Tổ quốc.  

Trưởng thành trong kháng chiến cứu quốc

Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, lực lượng vũ trang nhân dân nói chung, cơ quan quân sự địa phương nói riêng từng bước được xây dựng, phát triển và ngày càng lớn mạnh, trở thành lực lượng nòng cốt vừa trực tiếp chiến đấu, vừa trực tiếp tổ chức, hướng dẫn, chỉ đạo thúc đẩy phong trào đấu tranh ở cơ sở, thực hiện mục tiêu chiến lược: “giành quyền làm chủ để tiêu diệt địch, tiêu diệt địch để giành quyền làm chủ”.

Theo đó, ở hậu phương, cơ quan quân sự địa phương từng bước được kiện toàn, phát triển thành hệ thống cơ quan tham mưu quân sự trực thuộc cấp ủy, chính quyền các cấp, từ tỉnh, huyện đến xã. Bám sát chỉ đạo của Bộ Tổng Tư lệnh, cơ quan quân sự địa phương các cấp thực hiện tốt chức năng tham mưu tổ chức lực lượng dân quân, du kích, bộ đội địa phương, xây dựng lực lượng vũ trang ba thứ quân. Đồng thời, trực tiếp tổ chức huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu bảo vệ địa bàn, căn cứ, giữ vững hậu phương chiến tranh nhân dân; xây dựng các khu căn cứ cách mạng, như: Việt Bắc, Tây Bắc, Liên khu IV,… phát huy thế trận toàn dân đánh giặc. Trên tiền tuyến, cơ quan quân sự địa phương được xây dựng, phát triển và hoạt động phù hợp với đặc điểm từng chiến trường ở các vùng, miền, vận dụng linh hoạt phương châm “vừa chiến đấu, vừa sản xuất, vừa xây dựng”; là lực lượng chỉ huy chiến đấu tại chỗ bảo vệ địa phương, phối hợp chặt chẽ với lực lượng chủ lực⁴ và các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện ba mũi giáp công (chính trị, quân sự, binh vận), tạo nên  cao trào Đồng khởi, phong trào phá Ấp chiến lược, nổi dậy giành chính quyền tại chỗ, làm thất bại âm mưu “chia để trị”, các chiến lược chiến tranh của địch, góp phần làm nên chiến thắng oanh liệt, giành độc lập, thống nhất đất nước.  

Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm một đơn vị miền Nam tập kết tổ chức diễn tập trước khi trở lại chiến trường (6/1957). Ảnh: TTXVN

Nhìn lại hai cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc, có thể khẳng định tư duy, tầm nhìn chiến lược của Đảng về xây dựng lực lượng vũ trang ba thứ quân, đặc biệt là việc tổ chức, xây dựng bộ đội địa phương và cơ quan quân sự địa phương là hoàn toàn đúng đắn, sáng tạo. Cơ quan quân sự địa phương đã thực sự trở thành hạt nhân tổ chức chiến tranh nhân dân ngay từ cơ sở, trung tâm điều phối lực lượng, xây dựng “thế trận lòng dân”, gắn kết sự lãnh đạo của Đảng với hành động cách mạng của quần chúng, góp phần xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh.

Sứ mệnh trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

Bước vào thời kỳ mới, các thế lực thù địch có sự điều chỉnh chiến lược, từ sử dụng bạo lực chiến tranh phản cách mạng là chủ yếu chuyển sang thực hiện chiến lược “diễn biến hòa bình”, kích động bạo loạn lật đổ, răn đe quân sự và sẵn sàng vũ trang xâm lược khi có thời cơ.

 Trước tình hình đó, với tầm nhìn chiến lược, Đảng ta đã đổi mới, phát triển tư duy bảo vệ Tổ quốc theo hướng kết hợp sức mạnh phi vũ trang với vũ trang, gắn kết quốc phòng với an ninh, đối ngoại; bảo vệ Tổ quốc trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, ngoại giao, văn hóa, xã hội, tư tưởng,… được thể hiện bằng chủ trương chiến lược xuyên suốt là xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh. Trong đó, cơ quan quân sự địa phương là lực lượng tại chỗ, “gắn bó máu thịt với Nhân dân”, giữ vai trò nòng cốt trực tiếp tham mưu cho cấp ủy, chính quyền các cấp lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng khu vực phòng thủ vững chắc; tổ chức lực lượng, huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu; gắn phát triển kinh tế - xã hội với tăng cường quốc phòng, an ninh. Đây chính là tuyến phòng thủ đầu tiên, vững chắc ngay từ cơ sở, với phương châm “làng giữ làng, xã giữ xã, huyện giữ huyện, tỉnh giữ tỉnh”, góp phần giữ vững ổn định chính trị, trật tự, an toàn xã hội, làm nền tảng để bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống.

Thực hiện chủ trương đó, cơ quan quân sự địa phương tiếp tục được xây dựng theo hướng “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại” và hoạt động theo cơ chế “song trùng lãnh đạo”: vừa đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp của cấp ủy, chính quyền địa phương, vừa đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ủy, cơ quan quân sự cấp trên; bảo đảm nguyên tắc “Đảng lãnh đạo, chính quyền điều hành, cơ quan quân sự làm tham mưu”. Đây không chỉ là bước phát triển quan trọng cả về lý luận, thực tiễn mà còn thể hiện sự kế thừa và đổi mới trong tư duy của Đảng về tổ chức, lãnh đạo, chỉ huy lực lượng vũ trang địa phương, phù hợp với yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Chỉ huy trong Diễn tập khu vực phòng thủ thành phố Hà Nội năm 2024.

Thực tiễn cho thấy, dưới sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng; sự quản lý, điều hành của chính quyền; sự phối hợp của các ban, ngành, đoàn thể và sự ủng hộ của Nhân dân, cơ quan quân sự các cấp đã hoàn thành tốt chức năng tham mưu; đồng thời, là lực lượng nòng cốt trong chỉ huy, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng ở địa phương, cơ sở. Nổi bật là, cơ quan quân sự các cấp đã chủ động tham mưu cho cấp ủy, chính quyền lãnh đạo, chỉ đạo triển khai đồng bộ, hiệu quả các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng và quân khu; kịp thời cụ thể hóa các chủ trương, chính sách sát hợp với thực tiễn, gắn phát triển kinh tế - xã hội với củng cố, tăng cường quốc phòng, an ninh.

Trong công tác tuyển chọn và gọi công dân nhập ngũ, nhất là từ khi thực hiện chủ trương giao cho địa phương thực hiện “tròn khâu”, cơ quan quân sự địa phương đã phát huy tốt vai trò chủ trì, nòng cốt trong tham mưu, tổ chức và điều hành. Nhờ đó, nhiều năm qua, các địa phương trong cả nước hoàn thành 100% chỉ tiêu giao quân, bảo đảm dân chủ, công khai, đúng luật, an toàn, tiết kiệm; chất lượng tuyển quân ngày càng được nâng cao.

Công tác xây dựng khu vực phòng thủ được chú trọng, từng bước đi vào chiều sâu, hiệu quả, thực chất. Cơ quan quân sự duy trì nền nếp hoạt động của các tổ chức khu vực phòng thủ; đồng thời, tổ chức huấn luyện, diễn tập, hội thi, hội thao sát thực tế, nâng cao khả năng sẵn sàng chiến đấu. Giai đoạn 2020 – 2024, Bộ Quốc phòng đã chỉ đạo tổ chức nhiều cuộc diễn tập quy mô lớn và đã đạt được những kết quả tích cực. Đặc biệt, năm 2024, dưới sự chỉ đạo của Bộ Quốc phòng, Bộ Tư lệnh Thủ đô Hà Nội đã phát huy tốt vai trò nòng cốt trong tham mưu và tổ chức thành công Diễn tập khu vực phòng thủ thành phố Hà Nội năm 2024 - cuộc diễn tập có quy mô, lực lượng, vũ khí, trang bị, phương tiện và phạm vi rộng nhất từ trước đến nay. Kết quả diễn tập không chỉ thể hiện năng lực chỉ huy, hiệp đồng của lực lượng vũ trang mà còn là minh chứng rõ nét cho hiệu quả cơ chế “Đảng lãnh đạo, chính quyền điều hành, cơ quan quân sự làm tham mưu” trong xây dựng và vận hành khu vực phòng thủ.

Công tác giáo dục quốc phòng và an ninh được cơ quan quân sự địa phương các cấp triển khai nền nếp, hiệu quả. Hằng năm, đã tiến hành bồi dưỡng kiến thức quốc phòng và an ninh cho hàng trăm nghìn lượt cán bộ, đảng viên, học sinh, sinh viên, góp phần củng cố “thế trận lòng dân” ngày càng vững chắc, tăng cường tiềm lực chính trị - tinh thần trong khu vực phòng thủ.

Lực lượng Dân quân thực binh trong Diễn tập khu vực phòng thủ thành phố Hà Nội năm 2024.

Cùng với đó, cơ quan quân sự địa phương đã tham mưu triển khai đồng bộ, vững chắc công tác xây dựng lực lượng vũ trang địa phương. Lực lượng thường trực từng bước được xây dựng “tinh, gọn, mạnh” đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Lực lượng dân quân tự vệ được xây dựng “vững mạnh, rộng khắp”, có cơ cấu, thành phần hợp lý; trong đó, hải đội dân quân tự vệ biển, dân quân thường trực biên giới và lực lượng tự vệ thuộc khối doanh nghiệp được củng cố, tăng cường cả về số lượng và chất lượng,… góp phần quan trọng bảo vệ vững chắc chủ quyền, an ninh, biên giới, biển đảo và trật tự, an toàn xã hội các khu vực kinh tế trọng điểm, địa bàn trọng yếu về quốc phòng, an ninh. Lực lượng dự bị động viên được đăng ký, quản lý, huấn luyện, sắp xếp khoa học, sẵn sàng bổ sung cho lực lượng thường trực khi có tình huống.

Ngoài ra, cơ quan quân sự địa phương còn chủ động phối hợp chặt chẽ với Bộ đội Biên phòng, Công an và các lực lượng khác trong giữ gìn an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội, nhất là ở các địa bàn chiến lược, trọng điểm, biên giới, biển đảo; xử lý kịp thời, hiệu quả các tình huống quốc phòng, an ninh, không để bị động, bất ngờ. Trong phòng, chống đại dịch Covid-19, phòng, chống thiên tai và tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn, cơ quan quân sự đã chỉ đạo, điều hành huy động hàng trăm nghìn lượt cán bộ, chiến sĩ, dân quân tự vệ thực hiện nhiệm vụ, phát huy tốt vai trò lực lượng tại chỗ, góp phần bảo vệ tính mạng, tài sản của Nhân dân, củng cố niềm tin của Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và Quân đội.

Trải qua các thời kỳ cách mạng, từ kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ xâm lược đến công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cơ quan quân sự địa phương luôn được Đảng, Nhà nước quan tâm xây dựng, củng cố và phát triển phù hợp với thực tiễn, giữ vững vai trò nòng cốt trong tham mưu, tổ chức, triển khai thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng ở địa phương, cơ sở. Những đóng góp đó không chỉ để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử mà còn trở thành minh chứng sinh động cho tư duy, tầm nhìn chiến lược của Đảng trong xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân vững mạnh. Đồng thời, khẳng định vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng của cơ quan quân sự địa phương trong mọi giai đoạn cách mạng, góp phần xây dựng nền quốc phòng toàn dân ngày càng vững mạnh, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong tình hình mới./.

QUANG HỢP - BÁ PHÚ - ĐỨC XIÊM - VĂN VƯỢNG
_________________

1 - Đặt dưới sự lãnh đạo tuyệt đối về mọi mặt của Đảng, lấy “chính trị là gốc”, gắn bó mật thiết với Nhân dân, vừa chiến đấu vừa lao động sản xuất, phấn đấu vì lý tưởng xã hội chủ nghĩa.

2 - Trong lịch sử dựng nước và giữ nước, cùng với xây dựng quân đội triều đình, dân tộc ta còn tổ chức các lực lượng địa phương, từ hương, lộ, phủ đến các vương hầu, tù trưởng, gắn với chính sách “ngụ binh ư nông”. Khi chiến tranh xảy ra, các lực lượng này phối hợp cùng quân triều đình tiến hành hoạt động quân sự tại chỗ để chống giặc xâm lăng.

3 - Sắc lệnh quy định rõ: “Quân đội quốc gia Việt Nam có hai phần: quân đội chính quy và quân địa phương. Bộ đội địa phương có ba đặc điểm chính là: có tính cách địa phương, có nhiệm vụ chiến đấu bảo vệ địa phương, tự trang bị và tự túc về cấp dưỡng”.

4 - Tiến hành các hoạt động tác chiến, phát triển thế trận chiến tranh nhân dân, chia cắt, phân tán, bao vây, căng kéo tiêu hao sinh lực địch, tạo thế và lực cho các lực lượng chủ lực đánh thắng địch.