Chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định là nhiệm vụ quan trọng của quốc gia nhằm gỡ cảnh báo “thẻ vàng” của Ủy ban châu Âu đối với ngành Thủy sản Việt Nam. Để thực hiện nhiệm vụ đó, một trong các biện pháp quan trọng là nâng cao hiệu quả công tác phối hợp giữa Cảnh sát biển Việt Nam với các lực lượng có liên quan.

Tháng 10/2017, Ủy ban châu Âu (EC) đã đưa ra cảnh báo “thẻ vàng” đối với ngành Thủy sản Việt Nam vì “không có biện pháp thỏa đáng để ngăn chặn khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định”. Việc đó không những ảnh hưởng trực tiếp tới hoạt động xuất khẩu thủy sản của Việt Nam mà còn ảnh hưởng tới hình ảnh, uy tín của Việt Nam trong khu vực và quốc tế. Nhận thức rõ hậu quả của “thẻ vàng” và tránh nguy cơ “thẻ đỏ”, Chính phủ Việt Nam đã triển khai nhiều biện pháp nhằm hạn chế, tiến tới chấm dứt hoạt động khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU). Là lực lượng nòng cốt theo Quyết định số 377/QĐ-BCĐIUU, ngày 28/2/2020 của Bộ Quốc phòng về “Quy chế hoạt động của Ban Chỉ đạo Bộ Quốc phòng về chống khai thác IUU”, Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển xác định phối hợp chặt chẽ với các lực lượng hoạt động trên biển và chính quyền địa phương ven biển sẽ góp phần quan trọng trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao. Theo đó, Cảnh sát biển Việt Nam đã ký quy chế phối hợp với: Bộ Tư lệnh Hải quân, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng, Cục Hàng hải Việt Nam, Cục Kiểm ngư, Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam, nhằm đảm bảo an ninh, an toàn trên biển nói chung và phòng, chống IUU nói riêng. Đồng thời, Ban Thường vụ Đảng ủy Cảnh sát biển Việt Nam đã ký kết Chương trình phối hợp thực hiện công tác dân vận “Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân” với 27 tỉnh, thành phố ven biển và Thành phố Hồ Chí Minh, trọng tâm là nội dung “hỗ trợ, giúp đỡ ngư dân vươn khơi, bám biển, góp phần giữ vững an ninh, chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc” và phối hợp phòng, chống khai thác IUU.

Lực lượng Cảnh sát biển và Bộ đội Biên phòng tuyên truyền IUU cho ngư dân tại huyện đảo Bạch Long Vĩ (Hải Phòng). Nguồn: canhsatbien.vn

Nhằm thực hiện sự chỉ huy thống nhất trong điều hành, phối hợp giữa các lực lượng phòng, chống IUU, thực hiện sự chỉ đạo của Bộ Quốc phòng, Cảnh sát biển Việt Nam đã thành lập Sở Chỉ huy liên hợp đặt tại Bộ Tư lệnh Vùng Cảnh sát biển 4. Thành phần trực tại Sở Chỉ huy liên hợp gồm có đại diện Cảnh sát biển Việt Nam, Hải quân, Bộ đội Biên phòng, Kiểm ngư do Cảnh sát biển Việt Nam chỉ huy. Nhiệm vụ là: phối hợp chặt chẽ với các đơn vị hiệp đồng, chính quyền địa phương nắm chắc tình hình tàu cá Việt Nam hoạt động trên các vùng biển; trực tiếp chỉ huy các lực lượng thực hiện nhiệm vụ chống khai thác IUU, xử lý nhanh các tình huống xảy ra trên thực địa theo đúng quy định của pháp luật Việt Nam, phù hợp với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên; quyết tâm chấm dứt tình trạng tàu cá Việt Nam vi phạm các quy định trong khai thác hải sản.

Phát huy vai trò nòng cốt, Cảnh sát biển Việt Nam tăng cường công tác kiểm tra, giám sát các lực lượng chống khai thác IUU thông qua hệ thống vệ tinh tại Trung tâm Chỉ huy Cảnh sát biển Việt Nam. Trên thực địa, Cảnh sát biển Việt Nam cùng với Kiểm ngư và dân quân thường trực thường xuyên duy trì các tàu tuần tra, kiểm tra, kiểm soát chống khai thác IUU ở vùng biển giáp ranh với Malaysia, Thái Lan và Campuchia. Khi có vụ việc tàu cá Việt Nam bị lực lượng chức năng nước ngoài bắt giữ, xử lý, Cảnh sát biển Việt Nam phối hợp với chính quyền địa phương và các cơ quan chức năng nhanh chóng xác minh, điều tra làm rõ vị trí, hành vi, đối tượng vi phạm để phối hợp xử lý. Nhằm góp phần nâng cao ý thức pháp luật của ngư dân khi khai thác hải sản, các đơn vị đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho ngư dân gắn với thực hiện Chương trình “Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân” trong quá trình tuần tra, kiểm tra, kiểm soát. Đồng thời, phối hợp với chính quyền địa phương kêu gọi tàu cá vượt ranh giới, tháo hệ thống giám sát hành trình (VMS) gửi tàu khác về bến; kêu gọi các tàu cá mất kết nối VMS kiểm tra lại thiết bị và bật thiết bị hoạt động trở lại. Riêng năm 2024, toàn lực lượng đã phối hợp tuyên truyền về phòng, chống khai thác IUU cho tổng số 24.062 tàu cá Việt Nam; trong đó, trực tiếp trên biển: 5.078 tàu, qua máy liên lạc nghề cá: 18.624 tàu, tại bến và vùng nước đảo ven bờ: 360 tàu. Đồng thời, phát hơn 88.900 tờ rơi, hơn 31.600 sổ tay pháp luật về IUU, tặng hơn 1.350 phao cá nhân và 20.500 lá cờ Tổ quốc cho ngư dân. Kiểm tra, lập biên bản xử phạt vi phạm hành chính các đối tượng vi phạm IUU với tổng số tiền trên 23,5 tỉ đồng; phối hợp với các cơ quan chức năng địa phương bàn giao đưa 02 vụ/02 tàu/06 đối tượng vi phạm quy định về “Tổ chức, môi giới cho người khác trốn đi nước ngoài trái phép” xét xử đúng luật định.

Bên cạnh việc phối hợp chặt chẽ với các lực lượng chức năng trong nước, Cảnh sát biển Việt Nam còn phối hợp với lực lượng thực thi pháp luật các nước láng giềng trong phòng, chống IUU. Trên cơ sở các văn bản đã ký kết, Cảnh sát biển Việt Nam thường xuyên, chủ động duy trì liên lạc với lực lượng thực thi pháp luật các nước trong khu vực (Campuchia, Indonesia, Malaysia, Thái Lan, Trung Quốc) tăng cường tuần tra, kiểm soát để phối hợp phòng, chống IUU và đấu tranh với tội phạm, vi phạm trên vùng biển giáp ranh. Thường xuyên duy trì kênh liên lạc với lực lượng thực thi pháp luật trên biển với các nước trong khu vực để trao đổi, hợp tác nâng cao năng lực và đề nghị chia sẻ thông tin về tàu cá Việt Nam vi phạm IUU¹. Trong các cuộc gặp, làm việc với cán bộ đại sứ quán các nước về các vấn đề có liên quan, Cảnh sát biển Việt Nam thường xuyên trao đổi các nội dung phòng, chống khai thác IUU; trong đó, nhấn mạnh và đề nghị bạn chia sẻ thông tin để phối hợp xử lý và đối xử nhân đạo với ngư dân Việt Nam khi bị bắt giữ.

Với sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan chức năng, ý thức, nhận thức của ngư dân được nâng lên, hiểu được hậu quả của việc vi phạm IUU. Qua đó, việc chấp hành, hợp tác của ngư dân với lực lượng chấp pháp tốt hơn; số lượng tàu cá Việt Nam bị nước ngoài bắt giữ, xử lý đã giảm, song chưa thực sự chấm dứt: năm 2017 có 178 vụ/294 tàu/2.398 ngư dân thì đến năm 2024 giảm còn 41 vụ/67 tàu/452 ngư dân. Hiện nay, EC cho biết, sẽ không gỡ “thẻ vàng” nếu tàu cá Việt Nam chưa chấm dứt vi phạm IUU ở vùng biển nước ngoài. Đây chính là “nút thắt” cần tháo gỡ nếu Việt Nam muốn gỡ bỏ “thẻ vàng” của EC. Vì vậy, cần tiến hành đồng bộ nhiều giải pháp để chấm dứt tình trạng tàu cá Việt Nam vi phạm IUU; trong đó, không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác phối hợp giữa Cảnh sát biển Việt Nam với các lực lượng trong phòng, chống IUU là một nội dung quan trọng, với một số giải pháp trọng tâm sau:

Một là, tăng cường phối hợp tuyên truyền, nâng cao ý thức của các đối tượng trong phòng, chống IUU. Theo đó, Cảnh sát biển Việt Nam cần phối hợp chặt chẽ với các lực lượng và chính quyền các địa phương ven biển tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền đối với các đối tượng, như: ngư dân, chủ tàu, doanh nghiệp chế biến thủy sản, người tiêu dùng về hậu quả cũng như các hình thức xử lý đối với khai thác IUU. Để đạt hiệu quả, cần tăng cường phối hợp với báo, đài, truyền thanh địa phương để tuyên truyền về pháp luật, các quy định phòng, chống IUU cũng như tuyên truyền về kết quả xử lý các vụ việc vi phạm IUU. Trong đó, cần tập trung tuyên truyền đối với các nhóm đối tượng liên quan trực tiếp đến khai thác IUU như chủ tàu và ngư dân. Đối với mỗi nhóm đối tượng, cần có các hình thức tuyên truyền phù hợp để dễ hiểu, dễ nhớ, dễ áp dụng. Trong quá trình tuyên truyền, cần tác động đến ý thức, niềm tự tôn dân tộc nhằm nâng cao trách nhiệm của công dân đối với chính mình và thế hệ mai sau. Và, khai thác hải sản có trách nhiệm, phòng, chống IUU chính là đảm bảo nguồn thu ngân sách từ xuất khẩu thủy sản bền vững cho đất nước cũng như bảo đảm sinh kế lâu dài cho các thế hệ ngư dân Việt Nam.

Hai là, kết hợp sử dụng tàu công vụ với tàu cá, tàu dịch vụ hậu cần nghề cá để giám sát các hoạt động nghề cá. Trong thời gian qua, các lực lượng chức năng đã huy động nhiều phương tiện tàu thuyền trực phòng, chống IUU, nhưng vẫn có nhiều tàu cá Việt Nam sang vùng biển nước ngoài bị lực lượng chức năng nước ngoài bắt giữ. Câu hỏi đặt ra là việc bố trí lực lượng trên thực địa đã phù hợp chưa, có cần thay đổi phương thức bố trí, sử dụng lực lượng hay không. Trong thực tế, đối với khu vực biển rộng lớn, địa hình phức tạp có nhiều đảo, cửa sông, lạch như vùng biển Tây Nam, khó có thể bố trí tàu công vụ trên toàn tuyến để ngăn chặn ngư dân Việt Nam sang vùng biển nước ngoài khai thác IUU. Vì vậy, cần kết hợp sử dụng tàu công vụ với tàu cá, tàu dịch vụ hậu cần nghề cá để giám sát các hoạt động nghề cá. Cảnh sát biển Việt Nam tiếp tục nghiên cứu, đề xuất Chính phủ có thể hỗ trợ một số tàu cá và tàu dịch vụ hậu cần nghề cá để các tàu này ngoài việc khai thác thủy sản và cung cấp dịch vụ cho tàu cá còn được giao nhiệm vụ giám sát hoạt động của tàu cá để cung cấp thông tin cho các tàu công vụ và lực lượng chức năng kịp thời xử lý các tình huống.

Ba là, phối hợp chặt chẽ với các lực lượng để xử lý nghiêm các đối tượng vi phạm khai thác IUU. Đối với các tàu cá vi phạm khai thác IUU đã được phát hiện thì cần xử lý nghiêm theo quy định tại Luật Thủy sản số 18/2017/QH14, ngày 21/11/2017; Nghị định số 37/2024/NĐ-CP, ngày 04/4/2024 sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định số 26/2019/NĐ-CP, ngày 08/3/2019 hướng dẫn thi hành Luật Thủy sản; Nghị định số 38/2024/NĐ-CP, ngày 05/4/2024 thay thế Nghị định số 42/2019/NĐ-CP, ngày 16/5/2019 quy định xử phạt hành chính trong lĩnh vực thủy sản. Việc xử phạt cần được thống nhất giữa các cơ quan, lực lượng với các địa phương, tránh tình trạng cùng một lỗi vi phạm, nơi thì bị xử phạt nặng, nơi khác xử phạt nhẹ hoặc bỏ qua. Đối với các tàu vi phạm các hành vi được quy định trong Nghị quyết số 04/2024/NQ-HĐTP, ngày 12/6/2024 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự về truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi liên quan đến khai thác, mua bán, vận chuyển trái phép thủy sản thì cần tích cực phối hợp trong điều tra để nhanh chóng đưa ra xét xử tạo tính răn đe trong toàn xã hội.

Chống khai thác IUU là việc làm cấp bách cũng như lâu dài của Việt Nam, đòi hỏi cả hệ thống chính trị cần vào cuộc. Các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương, doanh nghiệp thu mua và chế biến thủy sản cùng chủ tàu, ngư dân, người tiêu dùng cần tiếp tục phối hợp để phòng, chống IUU hiệu quả. Mục đích phòng, chống IUU không chỉ đơn giản là gỡ “thẻ vàng” của EC mà là phát triển bền vững ngành Thủy sản Việt Nam để không những thế hệ này mà các thế hệ tương lai tiếp tục được hưởng lợi từ nguồn lợi thủy sản tự nhiên.

Thiếu tướng LÊ ĐÌNH CƯỜNG, Phó Tư lệnh - Tham mưu trưởng Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển Việt Nam
_____________________        

1 - Trong năm 2024, Cảnh sát biển Việt Nam đã trao đổi 177 thư điện tử với lực lượng thực thi pháp luật trên biển các nước và Trung tâm Phân tích và chia sẻ thông tin hàng hải tại Singapore.