Đội ngũ nhà giáo Quân đội là lực lượng nòng cốt trong đào tạo các thế hệ cán bộ, sĩ quan cho Quân đội. Để đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên phát triển mới, việc phát huy vai trò nêu gương của đội ngũ nhà giáo Quân đội theo phong cách Hồ Chí Minh có vai trò rất quan trọng, cấp thiết nhằm xây dựng những người thầy vừa giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ, vừa là tấm gương sáng về phẩm chất, đạo đức, lối sống cho học viên noi theo.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Nhiệm vụ giáo dục rất quan trọng và vẻ vang, vì nếu không có thầy giáo thì không có giáo dục… Không có giáo dục, không có cán bộ thì cũng không nói gì đến kinh tế văn hóa”¹.

Đại tướng Nguyễn Tân Cương trao Bằng khen tặng các nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục đạt tiêu chuẩn chức danh phó giáo sư năm 2025.

Ông cha ta cũng đã dạy, không có thầy giỏi thì cũng không thể có trò hay. Đảng ta khẳng định, giáo viên là nhân tố quyết định đến chất lượng giáo dục. Thực tế cho thấy, để xây dựng Quân đội hiện đại, trước hết phải có những “con người hiện đại”, đó là những quân nhân, là đội ngũ cán bộ thực sự vừa có đức, vừa có tài, hết lòng phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân, làm chủ vũ khí, trang bị hiện đại, giỏi chỉ huy tác chiến hiện đại, v.v.

 Để có những “con người hiện đại”, tất yếu phải đột phát phát triển giáo dục và đào tạo; trong đó, xây dựng và phát huy vai trò đội ngũ nhà giáo là vấn đề đặc biệt quan trọng. Theo đó, để hoàn thành trọng trách của mình, đòi hỏi đội ngũ nhà giáo nói chung, nhà giáo Quân đội nói riêng phải không ngừng học tập, rèn luyện nâng cao trình độ, phẩm chất, năng lực đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ; trong đó, vấn đề học tập và làm theo phong cách nêu gương của Hồ Chí Minh là rất quan trọng.

Phong cách nêu gương của Chủ tịch Hồ Chí Minh là sự kết hợp hài hòa, tự nhiên những giá trị cốt lõi trong tư tưởng, đạo đức và hành động, tạo nên sức thuyết phục, cảm hóa, cuốn hút mạnh mẽ, mang nét đặc trưng riêng của Người, được thể hiện rất phong phú, sinh động trong cuộc sống, công tác và giao tiếp của Người.

Thứ nhất, nêu gương bằng sự thống nhất giữa lời nói và việc làm. Theo Hồ Chí Minh, sự thống nhất giữa lời nói và việc làm là biểu hiện cụ thể, sinh động nhất của phong cách nêu gương, là phương thức cảm hóa bằng hành động thực tiễn thuyết phục, hiệu quả nhất. Bởi vì, “... một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”². Sự thống nhất giữa lời nói với việc làm trong phong cách nêu gương Hồ Chí Minh là sự thống nhất giữa nhận thức với hành động, nói đi đôi với làm. Đây là nguyên tắc cơ bản của đạo đức cách mạng, là phương pháp lãnh đạo và giáo dục, tuyên truyền, cảm hóa mạnh mẽ, thuyết phục hiệu quả nhất. Vì thế, sự thống nhất giữa lời nói với việc làm phải được nhận thức và thực hành thường xuyên hằng ngày trong công việc và đời sống. Người chỉ rõ: “Trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ “cộng sản” mà ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức. Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước”³. Do đó, Người yêu cầu cán bộ, đảng viên, trong đó có đội ngũ nhà giáo muốn nêu gương, trước hết tự mình phải làm gương, phải là “tấm gương sống”, tấm gương mẫu mực thì mới có khả năng thuyết phục người khác noi gương, học tập, làm theo.

Không chỉ đưa ra quan điểm chỉ đạo, chính cuộc đời của Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương mẫu mực, sáng ngời về sự thống nhất giữa lời nói và việc làm, thậm chí nói ít, làm nhiều. Chính điều này không chỉ đem lại uy tín lớn, giúp Người hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ cách mạng giao, mà còn giúp Người có sức thuyết phục, sự cảm hóa, lôi cuốn mạnh mẽ đối với cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân cũng như bạn bè quốc tế.

Giảng viên Bộ môn Ký sinh trùng và côn trùng, Học viện Quân y hướng dẫn học viên thực hành soi tiêu bản mầm bệnh ký sinh trùng. Ảnh: qdnd.vn

Thực tế cho thấy, sức thuyết phục của Hồ Chí Minh không phải dựa trên quyền lực, mà ở phong cách của mình. Người chú ý lắng nghe ý kiến và giải quyết kiến nghị chính đáng của quần chúng, sẵn sàng tiếp thu phê bình của quần chúng và hoan nghênh quần chúng phê bình mình. Người không bao giờ đặt mình cao hơn người khác để được tâng bốc, suy tôn. Người có phong cách ứng xử hoàn toàn mới giữa lãnh tụ và quần chúng nhân dân, yêu thương, quý mến, khoan dung, độ lượng, trân trọng con người,... tất cả điều đó, góp phần làm nên hình ảnh người lãnh đạo vừa tôn nghiêm, vừa thật gần gũi, giản dị mà đầy sức lôi cuốn, cảm hóa diệu kỳ.

Thứ hai, nêu gương bằng đạo đức, lối sống trong sáng, giản dị. Cuộc đời hoạt động cách mạng đầy gian khổ, hy sinh song vô cùng cao quý, trong sáng, đẹp đẽ của Hồ Chí Minh đã để lại cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta di sản vô cùng quý giá - đó là tấm gương đạo đức sáng ngời, tượng trưng cho tinh hoa cao đẹp nhất trong tâm hồn, ý chí, nhân cách của dân tộc, nhân loại. Vì thế, nổi bật trong phong cách nêu gương của Hồ Chí Minh là sự nêu gương bằng đạo đức cách mạng trong sáng, lối sống giản dị.

Vấn đề quan trọng nhất trong đạo đức của một vĩ nhân đó là lý tưởng và lẽ sống: Sống cho ai, sống vì ai? Ở Hồ Chí Minh, vấn đề này là rõ nét nhất. Cả cuộc đời mình, Người đấu tranh cho dân tộc và sống, cống hiến vì Nhân dân, vì Tổ quốc. Người nhấn mạnh: “Cả đời tôi chỉ có một mục đích, là phấn đấu cho quyền lợi Tổ quốc, và hạnh phúc của quốc dân. Những khi tôi phải ẩn nấp nơi núi non, hoặc ra vào chốn tù tội, xông pha sự hiểm nghèo - là vì mục đích đó”⁴. Thực tế, Người đã hy sinh, phấn đấu, cống hiến trọn cả đời mình cho độc lập dân tộc, tự do, hạnh phúc của Nhân dân. Trước khi từ biệt thế giới này, điều luyến tiếc duy nhất của Người là “... tiếc rằng không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa”⁵.

Hồ Chí Minh còn là biểu tượng sáng ngời của tấm gương đạo đức cách mạng chí công vô tư, trong sáng, nếp sống giản dị và đức khiêm tốn phi thường. Ngay cả khi đã trở thành vị lãnh tụ cao nhất của Đảng, Nhà nước, Người vẫn giữ lối sống khiêm tốn, giản dị, hết mình vì Nhân dân, như một người phục vụ trung thành, tận tụy, không màng tới vật chất, danh lợi. Người nói: “Tôi tuyệt nhiên không ham muốn công danh phú quý chút nào. Bây giờ phải gánh chức Chủ tịch là vì đồng bào ủy thác thì tôi phải gắng sức làm, cũng như một người lính vâng mệnh lệnh của quốc dân ra trước mặt trận”⁶. Suốt cuộc đời của Người, từ khi làm đầu bếp trên hành trình đi tìm đường cứu nước đến khi giữ chức Chủ tịch nước, Người luôn sống cuộc đời thanh bạch, giản dị, tao nhã.

Thứ ba, nêu gương trong lao động, học tập và tự rèn luyện. Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương điển hình về tinh thần làm việc dân chủ, khoa học, nghiêm túc và hiệu quả. Với tinh thần “Việc gì có lợi cho dân thì làm. Việc gì có hại cho dân thì phải tránh”⁷, Người luôn tận tụy, trách nhiệm trong công việc; đặt ra mục đích làm việc rõ ràng, có chương trình kế hoạch cụ thể, phù hợp; luôn sâu sát thực tế, nắm chắc tình hình; phát huy dân chủ, trí tuệ tập thể và vai trò giám sát của quần chúng; thường xuyên tổng kết thực tiễn, rút kinh nghiệm để công việc ngày càng hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, Hồ Chí Minh còn là tấm gương sáng về tinh thần học tập, không ngừng nâng cao trình độ, hoàn thiện bản thân. Người học tập với động cơ trong sáng và ý nguyện cao cả là tìm ra con đường cứu nước, cứu dân, làm cho đất nước độc lập, Nhân dân được tự do, ấm no, hạnh phúc. Vì thế, việc học tập ở Người không phải là sự ngẫu hứng, tùy ý mà trở thành khoa học, nghệ thuật, triết lý nhân văn sâu sắc với kế hoạch cụ thể, chặt chẽ và ý chí, quyết tâm bền bỉ, dẻo dai, tinh thần sáng tạo, v.v.

 Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Hồ Chí Minh không ngừng học tập nhằm chiếm lĩnh vốn tri thức, kinh nghiệm đấu tranh của nhân loại, làm giàu tri thức và hành trang tư tưởng của mình để phục vụ cho sự nghiệp cách mạng của Đảng và Nhân dân. Chính điều này làm cho Hồ Chí Minh trở thành con người uyên bác, kết tinh tinh hoa văn hóa của dân tộc, hội tụ hài hòa giữa văn hóa phương Đông và phương Tây, từ cổ điển đến hiện đại.

Thời gian sẽ trôi đi, song phong cách nêu gương Hồ Chí Minh vẫn còn nguyên giá trị, mãi là tấm gương sáng người để mỗi cán bộ, đảng viên, các tầng lớp Nhân dân và cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang, trong đó có đội ngũ nhà giáo Quân đội học tập noi theo. Nhất là hiện nay, trong bối cảnh đất nước đang bước vào kỷ nguyên phát triển mới, toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta đang quyết liệt thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW, ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, việc phát huy vai trò nêu gương của đội ngũ nhà giáo Quân đội theo phong cách Hồ Chí Minh lại càng có ý nghĩa quan trọng. Muốn vậy, cần thực hiện tốt những nội dung giải pháp chủ yếu sau.

Giảng viên của Học viện Kỹ thuật Quân sự hướng dẫn học viên nghiên cứu khoa học. Ảnh: qdnd.vn

Một là, tăng cường giáo dục nâng cao nhận thức chính trị và văn hóa nêu gương cho đội ngũ nhà giáo Quân đội. Đây là giải pháp giữ vai trò nền tảng, bởi nêu gương trước hết bắt đầu từ nhận thức đúng. Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc” và cán bộ muốn làm tốt công việc phải có lý luận đúng, đạo đức cách mạng trong sáng. Vì vậy, các học viện, nhà trường Quân đội tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, xây dựng bản lĩnh chính trị vững vàng, lòng trung thành tuyệt đối với Đảng, Tổ quốc và Nhân dân cho đội ngũ nhà giáo; từ đó, tự “miễn dịch tư tưởng” trước âm mưu “diễn biến hòa bình”, “phi chính trị hóa” Quân đội của các thế lực thù địch. Đồng thời, đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo Kết luận số 01-KL/TW, ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII.

Thực tiễn cho thấy, việc nêu gương chỉ bền vững khi xuất phát từ ý thức tự giác rèn luyện của mỗi cá nhân. Do đó, mỗi nhà giáo Quân đội cần nêu cao ý thức tự giáo dục, tu dưỡng, rèn luyện theo phong cách nêu gương Hồ Chí Minh. Hằng năm, chủ động xây dựng kế hoạch phấn đấu, tu dưỡng, rèn luyện với những mục tiêu cụ thể về bản lĩnh chính trị; nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ; đổi mới phương pháp giảng dạy, giữ gìn đạo đức, lối sống trong sạch. Đồng thời, thường xuyên “tự soi”, “tự sửa” theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII, XIII; chủ động nhận diện các biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”; giữ gìn sự liêm chính trong hoạt động nghề nghiệp. Chú trọng rèn luyện lối sống giản dị, tiết kiệm, khiêm tốn; xây dựng thói quen ham đọc sách, nghiên cứu khoa học, học ngoại ngữ; tích cực đổi mới phương pháp làm việc, giảng dạy để đáp ứng yêu cầu sự nghiệp giáo dục và đào tạo của Quân đội trong kỷ nguyên số.

Hai là, xây dựng, thực hiện hiệu quả những chuẩn mực nêu gương phù hợp, cụ thể với đội ngũ nhà giáo Quân đội. Việc nêu gương chỉ thực sự hiệu quả khi được cụ thể hóa thành các chuẩn mực rõ ràng và được tổ chức triển khai thực hiện, giám sát, đánh giá chặt chẽ. Vì vậy, các cơ quan chức năng của Bộ Quốc phòng phối hợp với các học viện, nhà trường sớm ban hành những chuẩn mực nêu gương của nhà giáo Quân đội, bảo đảm ngắn gọn, dễ nhớ, dễ thực hiện, sát với điều kiện cụ thể của từng loại hình nhà trường. Căn cứ vào các quy định của Đảng, Nhà nước, Quân đội, yêu cầu, nhiệm vụ của từng học viện, nhà trường để xây dựng hệ thống chuẩn mực về nêu gương với các nội dung chủ yếu, như: tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; phong cách giảng dạy và nghiên cứu khoa học; tự học, tự rèn, đổi mới, sáng tạo; trong quan hệ, ứng xử với đồng chí, đồng nghiệp và học viên, v.v. Những chuẩn mực này sẽ là căn cứ để đội ngũ nhà giáo xác định nội dung nêu gương trong bản cam kết tu dưỡng, rèn luyện, phấn đấu hằng năm gắn với nhiệm vụ, chức trách được giao.

Cùng với đó, cần đưa kết quả việc nêu gương là tiêu chí quan trọng trong đánh giá, phân loại chất lượng giảng viên, giáo viên hằng năm; trong bình xét thi đua, khen thưởng, bổ nhiệm, phong, thăng quân hàm,... tạo động lực phấn đấu, thi đua cho đội ngũ nhà giáo. Mặt khác, cần công khai, minh bạch các tiêu chí nêu gương, tạo nền tảng xây dựng văn hóa “tự soi”, “tự sửa”, khắc phục bệnh hình thức, nói không đi đôi với làm.

Ba là, xây dựng môi trường văn hóa sư phạm quân sự mẫu mực, đề cao trách nhiệm nêu gương. Người thầy là trung tâm của văn hóa quân sự trong các nhà trường Quân đội. Khi thầy nêu gương sống mẫu mực, khiêm tốn, chân thành, kỷ luật, nhân văn thì môi trường giáo dục quân sự sẽ nhân văn, gắn kết, tạo sức mạnh tinh thần cho học viên. Khi xây dựng được môi trường sư phạm quân sự chính quy, lành mạnh, dân chủ, nhân văn sẽ tạo áp lực tích cực buộc từng cá nhân nhà giáo, cán bộ quản lý, học viên,... phải phấn đấu, rèn luyện thích nghi. Muốn vậy, trước hết duy trì nghiêm nền nếp chính quy, quản lý kỷ luật; rèn luyện phong cách làm việc khoa học, đúng giờ, gọn gàng, chuyên nghiệp của đội ngũ nhà giáo. Đồng thời, xây dựng môi trường học thuật hiện đại, thúc đẩy đổi mới, sáng tạo; phát triển thư viện số, học liệu số, phòng học thông minh, diễn đàn học thuật, hội thảo chuyên sâu, các nhóm nghiên cứu mạnh. Bên cạnh đó, xây dựng mối quan hệ thầy - trò dựa trên sự mẫu mực của thầy và sự chủ động của trò, tạo không gian học tập tích cực, hiệu quả, xây dựng môi trường sư phạm nhân văn, tôn trọng học viên; tăng cường đối thoại dân chủ, chống bệnh thành tích trong giáo dục.

Đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo, chỉ huy các học viện, nhà trường cần làm gương, nêu gương trước để cán bộ, giảng viên, học viên noi theo. Khi cán bộ lãnh đạo, chỉ huy nêu gương tốt, gương mẫu trong lời nói, việc làm, chấp hành nghiêm kỷ luật, đổi mới phương pháp làm việc, đi đầu trong nghiên cứu khoa học, quan tâm xây dựng các mô hình dạy học hiện đại; công tâm, khách quan, tôn trọng tập thể, có lối sống giản dị, trung thực, liêm chính; kiên quyết chống độc đoán hoặc lợi dụng chức vụ,... sẽ tạo ra hiệu ứng lan tỏa, dẫn dắt tập thể; xây dựng niềm tin, sự kính trọng, đồng thuận trong toàn trường.

Bốn là, đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng khoa học và công nghệ để hỗ trợ, lan tỏa sự nêu gương. Trong bối cảnh cả nước đang đẩy mạnh chuyển đổi số, các nhà giáo phải là người đi trước, làm mẫu trong xây dựng hệ thống học liệu số tập trung; thiết lập lớp học thông minh; khai thác mô phỏng vũ khí, khí tài gắn liền với tác chiến hiện đại; ứng dụng dữ liệu lớn trong kiểm tra, đánh giá; tham gia các cuộc thi sáng tạo công nghệ, v.v. Cùng với đó, các nhà trường đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ giúp nâng cao hiệu quả nêu gương, như: xây dựng hồ sơ nêu gương điện tử tích hợp trên hệ thống quản lý đào tạo; triển khai các nền tảng đánh giá trực tuyến, đánh giá phản hồi từ người học, đồng nghiệp. Đồng thời, số hóa các mô hình nêu gương như sản xuất video bài giảng mẫu, gương người tốt, việc tốt; xây dựng “thư viện số về nêu gương trong Quân đội”; phát triển các nền tảng học tập số để hỗ trợ giảng viên tự nghiên cứu, rèn luyện; ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào phân tích dữ liệu, đánh giá, gợi ý kế hoạch tự rèn luyện cá nhân hóa và lan tỏa gương tốt rộng khắp, tự nhiên, hiệu quả.

Học tập và làm theo phong cách nêu gương Hồ Chí Minh vừa là trách nhiệm, nghĩa vụ, vừa là yêu cầu đạo đức, nghề nghiệp của đội ngũ nhà giáo Quân đội hiện nay. Đây là con đường để xây dựng đội ngũ những người thầy “vừa hồng, vừa chuyên”, có nhân cách chuẩn mực, bản lĩnh chính trị vững vàng, nhãn quan chính trị sắc bén, năng lực giảng dạy và nghiên cứu khoa học chuyên sâu, đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực quân sự chất lượng cao, góp phần xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống./.

TS. PHẠM VĂN MINH - TS. NGUYỄN HỒNG NGUYÊN
___________________

1 - Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 10, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 345.

2 - Sđd, Tập 1, tr. 284.

3 - Sđd, Tập 6, tr. 16.

4 - Sđd, Tập 4, tr. 272.

5 - Sđd, Tập15, tr. 623.

6 - Sđd, Tập 4, tr. 187.

7 - Sđd, tr. 21.