Văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” là hệ giá trị kết tinh phẩm chất cách mạng, nhân văn và sức mạnh tinh thần to lớn của Quân đội nhân dân Việt Nam. Trong kỷ nguyên mới, việc gìn giữ, bồi đắp, lan tỏa và phát huy giá trị cao đẹp đó không chỉ là yêu cầu chiến lược mà còn là điểm tựa vững chắc để Quân đội hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao.

Quân đội nhân dân Việt Nam là lực lượng chính trị, lực lượng chiến đấu tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, Đảng, Nhà nước và Nhân dân, được xây dựng, rèn luyện và phát triển lớn mạnh qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ cũng như chiến tranh bảo vệ Tổ quốc và công cuộc đổi mới. Vượt qua muôn vàn khó khăn, gian khổ, văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” đã được kết tinh, trở thành nền tảng tinh thần, là kim chỉ nam định hướng cho mọi hoạt động của cán bộ, chiến sĩ.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm các chiến sĩ lực lượng Phòng không bảo vệ Thủ đô, tháng 9/1966. Ảnh tư liệu/nhandan.vn

Hiện nay, khi đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới, với tầm nhìn chiến lược đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, có thu nhập cao vào năm 2045, Quân đội nhân dân Việt Nam tiếp tục nâng cao hiệu quả thực hiện các nhiệm vụ chính trị trọng yếu, không chỉ là lực lượng nòng cốt thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc mà còn tham gia, đóng góp tích cực trong xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội, tiên phong ứng dụng khoa học - công nghệ, hiện đại hóa lực lượng. Đồng thời, Quân đội cũng phải đối mặt với nhiều thách thức đến từ âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, “phi chính trị hóa” của các thế lực thù địch và các nguy cơ tiềm ẩn của thời đại số. Trong bối cảnh đó, phát huy giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” là yêu cầu quan trọng để xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên mới.

Văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” - giá trị cốt lõi của Quân đội nhân dân Việt Nam

Giá trị văn hóa là những chuẩn mực, niềm tin và định hướng hành vi được một cộng đồng thừa nhận, coi là đúng đắn và được duy trì qua thời gian. Ở Việt Nam, các giá trị như lòng yêu nước, tinh thần hiếu nghĩa, sự kiên cường và tinh thần cộng đồng được xem là những trụ cột xuyên suốt lịch sử. Những giá trị này không chỉ biểu hiện trong văn hóa ứng xử mà còn được thể hiện trong văn học, nghệ thuật, phong tục, tập quán và đời sống tinh thần của mỗi người dân. Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ rõ, các giá trị văn hóa và con người Việt Nam cần kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại: yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo. Những giá trị ấy được nuôi dưỡng bởi văn hóa gia đình Việt Nam với những giá trị cốt lõi: ấm no, hạnh phúc, tiến bộ, văn minh; được bồi đắp, phát triển bởi nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với hệ giá trị: dân tộc, dân chủ, nhân văn, khoa học; trên nền tảng của hệ giá trị quốc gia và cũng là mục tiêu phấn đấu cao cả của dân tộc ta: hòa bình, thống nhất, độc lập, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, hạnh phúc¹.

Theo cách tiếp cận đó, giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” là hệ thống phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống và phong cách hành động được hình thành trong quá trình đấu tranh cách mạng và xây dựng Quân đội của Đảng và Nhân dân ta. Đây không chỉ là hình tượng người quân nhân cách mạng theo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, mà còn là biểu tượng văn hóa, tinh thần của dân tộc Việt Nam. Khái niệm này được phát triển qua nhiều công trình nghiên cứu, qua các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các Nghị quyết của Đảng về xây dựng Quân đội. Giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” không chỉ gắn với nền tảng tư tưởng của Đảng mà còn gắn với thực tiễn lịch sử đất nước. Điều này được thể hiện rõ nét qua những phẩm chất sau:

Trung thành tuyệt đối với Tổ quốc, Đảng, Nhà nước và Nhân dân

Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, người quân nhân cách mạng trước hết phải “trung với nước, hiếu với dân”. Đây là giá trị cốt lõi có tính quyết định, tạo nền tảng cho những phẩm chất khác trong giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ”. Sự trung thành của Quân đội không chỉ biểu hiện bằng niềm tin chính trị mà còn bằng hành động sẵn sàng chấp nhận mọi khó khăn, gian khổ, hy sinh để bảo vệ độc lập, chủ quyền của Tổ quốc; cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc của Nhân dân; với mục tiêu, lý tưởng chiến đấu cao cả vì “độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”.

Cán bộ, chiến sĩ các đơn vị Quân đội sơ tán Nhân dân trong bão lũ. Ảnh: qdnd.vn

Tinh thần dũng cảm, kiên cường, bất khuất

Tinh thần chiến đấu anh dũng của bộ đội được hun đúc từ truyền thống “đánh giặc giữ nước” của dân tộc. Phẩm chất dũng cảm của “Bộ đội Cụ Hồ” không chỉ thể hiện trong chiến đấu, sẵn sàng “nếm mật nằm gai”, “khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt”,... mà còn cả trong thời bình khi đối mặt với thiên tai, dịch bệnh, triển khai các hoạt động cứu hộ, cứu nạn ở trong nước và nước ngoài. Phẩm chất đó cũng thể hiện ở tinh thần quốc tế cao cả, tích cực tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc, thể hiện bản lĩnh trong môi trường đa văn hóa, khi đối diện với chiến tranh, xung đột. Dũng cảm không chỉ là phẩm chất anh hùng cách mạng mà còn thấm đượm tính nhân văn, tinh thần dấn thân vì cộng đồng, vì con người, một đặc trưng văn hóa riêng biệt của Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Gắn bó máu thịt với Nhân dân

Hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ” xuất phát từ chính mối quan hệ “quân với dân như cá với nước”. Đây là giá trị được nhiều nhà nghiên cứu xem là đặc trưng nổi bật nhất của Quân đội nhân dân Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ: “Quân đội ta là quân đội nhân dân. Nghĩa là con em ruột thịt của nhân dân. Đánh giặc để tranh lại độc lập thống nhất cho Tổ quốc, để bảo vệ tự do hạnh phúc của nhân dân. Ngoài lợi ích của nhân dân, quân đội ta không có lợi ích nào khác”². Hiện nay, giá trị này được thể hiện rõ qua việc Quân đội tích cực tham gia phát triển kinh tế - xã hội ở vùng sâu, vùng xa; hỗ trợ Nhân dân phòng, chống dịch bệnh và thiên tai; xây dựng “thế trận lòng dân”, thế trận quốc phòng toàn dân, v.v. Sự gắn kết chặt chẽ giữa Quân đội với Nhân dân là giá trị mang tính văn hóa cao, thể hiện bản chất của Quân đội ta từ Nhân dân mà ra, vì Nhân dân mà chiến đấu và phục vụ. Ở chiều ngược lại, sự tin yêu của Nhân dân đối với Quân đội là yếu tố quan trọng tạo nên sức mạnh tổng hợp trong bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Kỷ luật tự giác, đoàn kết và tinh thần trách nhiệm cao

Kỷ luật là yếu tố cốt lõi của bất kỳ quân đội nào. Tuy nhiên, kỷ luật trong văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” mang đặc điểm riêng, đó là kỷ luật tự giác và nghiêm minh, xuất phát từ ý thức chính trị và trách nhiệm xã hội. Kỷ luật Quân đội được xây dựng trên cơ sở ý chí, niềm tin cách mạng vững chắc, sự giác ngộ cao cả về lý tưởng cách mạng, tạo thành nhu cầu bên trong thúc đẩy mọi quân nhân tự giác, chủ động chấp hành. Tính kỷ luật của cán bộ, chiến sĩ từ nhận thức chuyển hóa thành thái độ, hành vi ứng xử tự giác trong mọi hoạt động, mọi mối quan hệ.

Đoàn kết cũng là yếu tố rất quan trọng trong văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ”. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Đoàn kết là sức mạnh vô địch”³. Đoàn kết không chỉ là sự phối hợp tác chiến mà còn là tình yêu thương, sự tương trợ và sẵn sàng hy sinh cho nhau trong mọi nhiệm vụ và đời sống.

Tinh thần trách nhiệm của “Bộ đội Cụ Hồ” được thể hiện ở việc luôn hoàn thành nhiệm vụ dù trong bất kỳ hoàn cảnh khó khăn nào, chủ động thích ứng với yêu cầu hiện đại hóa Quân đội, đồng thời giữ gìn kỷ luật, không để xảy ra dù chỉ là những sai phạm nhỏ nhất; chính kỷ luật, đoàn kết, trách nhiệm đã tạo nên văn hóa tổ chức đặc thù, góp phần làm nên hiệu quả và sức mạnh của Quân đội nhân dân Việt Nam.

Cán bộ, chiến sĩ Ban Chỉ huy Phòng thủ khu vực 5 - Anh Sơn đưa người dân ra khỏi vùng ngập lụt. Ảnh: qdnd.vn

Tinh thần vượt khó, không ngừng đổi mới sáng tạo, hoàn thành nhiệm vụ

Cùng với sự ra đời, chiến đấu, xây dựng, trưởng thành và thực hiện các chức năng của đội quân chiến đấu, đội quân công tác, đội quân lao động sản xuất, trong suốt hơn 80 năm qua, tinh thần nỗ lực vượt khó, tìm tòi, đổi mới sáng tạo đã trở thành một trong những đặc trưng nổi bật của phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”. Trong sự nghiệp đấu tranh chống thực dân, đế quốc, những tìm tòi, sáng tạo của bộ đội ta như “lấy vũ khí địch để đánh địch”; “đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng”; “đưa pháo lên cao, vào gần, bắn thẳng”,... đã góp phần làm nên những chiến thắng to lớn, vĩ đại của dân tộc⁴. Hiện nay, tinh thần ấy thể hiện ở sự sẵn sàng có mặt ở các địa bàn chiến lược, vùng sâu, vùng xa, biên giới, biển, đảo; trên tuyến đầu phòng, chống thiên tai, bão, lũ, thảm họa, v.v. Qua đó, thể hiện rõ mục tiêu, lý tưởng cao đẹp của “Bộ đội Cụ Hồ”: sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội; nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng.

Như vậy, giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” là kết tinh của truyền thống yêu nước, đạo đức cách mạng và bản sắc văn hóa Việt Nam. Đây có thể được coi là nền tảng để tạo nên mô hình nhân cách tiêu biểu cho con người Việt Nam trong thời kỳ hiện đại, với những phẩm chất yêu nước, nhân ái, kỷ luật, đoàn kết và sáng tạo. Hệ giá trị này không chỉ củng cố niềm tin của Nhân dân vào Đảng và Nhà nước, mà còn là nền tảng quan trọng để xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và hiện đại.

Phát huy giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” trong kỷ nguyên mới

Hiện nay, tình hình thế giới và khu vực có nhiều diễn biến nhanh chóng, phức tạp, khó lường. Mặc dù hoà bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, nhưng cạnh tranh, xung đột vẫn có xu hướng gia tăng; các thách thức an ninh phi truyền thống ngày càng nghiêm trọng. Đất nước ta đang bước vào giai đoạn phát triển mới, mở ra tầm nhìn, khát vọng mới hướng đến mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045. Song song với những cơ hội lớn, đất nước ta cũng chịu tác động bởi không ít khó khăn, thách thức của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập toàn diện. Đảng ta và đất nước ta vẫn đối mặt với nguy cơ “diễn biến hòa bình”, suy thoái tư tưởng, chệch hướng xã hội chủ nghĩa. Để bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, bảo đảm môi trường hòa bình, ổn định để phát triển đất nước, việc phát huy giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” trong kỷ nguyên mới càng trở nên cấp thiết, quan trọng hơn bao giờ hết.

Thứ nhất, trước yêu cầu của tình hình mới, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, nhất là bảo vệ chủ quyền biển, đảo, vùng trời đứng trước nhiều khó khăn, thách thức; bên cạnh đó, sự chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch, phản động đối với Đảng, Nhà nước, chế độ và Quân đội ta cũng ngày càng tinh vi hơn, nham hiểm hơn, trực diện hơn, đòi hỏi cả hệ thống chính trị, trong đó có Quân đội cũng phải phản ứng linh hoạt và kịp thời hơn, xây dựng hệ thống các giải pháp cho những vấn đề cơ bản, đặc biệt là những vấn đề mới. Vì vậy, cần phát huy cao độ phẩm chất “trung thành tuyệt đối”, giá trị cốt lõi của Quân đội nhân dân Việt Nam. Theo đó, cần tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, truyền thống cách mạng, giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” được hun đúc từ lịch sử đấu tranh bảo vệ Tổ quốc; tinh thần yêu nước, trung thành với Đảng, tận tụy với Nhân dân của người chiến sĩ cách mạng trong kỷ nguyên mới. Bên cạnh đó, phòng, chống suy thoái tư tưởng, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” không chỉ là yêu cầu chính trị, mà còn là chiến lược lâu dài để Quân đội nhân dân Việt Nam thực hiện thắng lợi nhiệm vụ trong thời bình, bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng và Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Thứ hai, trong bối cảnh khoa học và công nghệ phát triển với tốc độ chưa từng có, cần nâng cao hơn nữa tinh thần sẵn sàng đương đầu với những thách thức phức tạp của thời đại từ chiến tranh công nghệ cao, chiến tranh thông tin, an ninh mạng. Phẩm chất vượt khó thể hiện ở khả năng thích ứng linh hoạt, quyết tâm khắc phục mọi khó khăn, hạn chế trong điều kiện môi trường tác chiến hiện đại và nhiều biến động. Tiếp nối truyền thống sáng tạo của “Bộ đội Cụ Hồ” thông qua việc ứng dụng khoa học, kỹ thuật, công nghệ cao vào huấn luyện, chỉ huy, quản lý và chiến đấu, tạo nên một đội quân vừa trung thành, kỷ luật, vừa tinh nhuệ, hiện đại, sẵn sàng thực hiện mọi nhiệm vụ trong kỷ nguyên hội nhập và phát triển, bảo vệ vững chắc chủ quyền, lợi ích quốc gia trong bối cảnh tình hình mới.

Thứ ba, phát huy tinh thần “gắn bó máu thịt với Nhân dân” trong kỷ nguyên mới không chỉ là duy trì truyền thống, mà còn là biến các giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” thành những hành động cụ thể, nâng cao chất lượng phục vụ, đồng hành với Nhân dân trong mọi lĩnh vực. Đây chính là cách để Quân đội được xây dựng vừa hiện đại, vừa nhân văn và luôn giữ được sự tin cậy, gần gũi trong lòng Nhân dân. Cần đẩy mạnh hơn nữa các phong trào “Quân đội chung tay vì sức khỏe cộng đồng”, các dự án hợp tác quân - dân trong nông nghiệp, giáo dục, y tế,… nhằm giúp Nhân dân phát triển bền vững. Đặc biệt, trước yêu cầu mới đặt ra trong bối cảnh cách mạng khoa học - công nghệ, Quân đội phải là lực lượng tiên phong, đi đầu trong việc kiến tạo một “thế trận số” vững chắc, nơi giá trị tư tưởng của Đảng được lan tỏa mạnh mẽ, đồng thời bảo đảm an toàn thông tin và gắn kết với lòng dân. Nếu không nhận diện sớm và chủ động ứng phó, không gian mạng có thể trở thành “vùng xám tư tưởng”, làm suy yếu nền tảng chính trị, đạo đức và “thế trận lòng dân” mà Đảng ta đã dày công vun đắp. Trong đó, “thế trận số” là tổng hòa của hạ tầng công nghệ, dữ liệu, nền tảng an ninh và năng lực vận hành số của hệ thống chính trị. “Thế trận lòng dân” là biểu hiện của niềm tin, ý chí, tinh thần đồng thuận xã hội. Hai “thế trận” ấy vừa song hành, vừa bổ trợ cho nhau. Mỗi quân nhân đều phải thấu triệt tinh thần “từ Nhân dân mà ra, vì Nhân dân mà chiến đấu, phục vụ”, nỗ lực hoàn thành nhiệm vụ dưới ngọn cờ lãnh đạo của Đảng, xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Thứ tư, kỷ luật tự giác, đoàn kết, trách nhiệm được xem là yếu tố nền tảng, mang tính nguyên tắc và có vai trò chi phối trực tiếp đến chất lượng, sức mạnh cũng như bản lĩnh của Quân đội nhân dân Việt Nam trong mọi giai đoạn lịch sử. Trong bối cảnh mới, yêu cầu hiện đại hóa Quân đội và phát triển đất nước đặt ra thách thức lớn hơn đối với kỷ luật tự giác, mỗi quân nhân cần có ý thức trách nhiệm cá nhân cao gắn liền với mục tiêu chiến lược phát triển đất nước, cần chủ động học tập, nâng cao trình độ, tác phong khoa học và năng lực xử lý tình huống trong môi trường hội nhập. Việc tăng cường giáo dục chính trị - tư tưởng, kết hợp với xây dựng môi trường mẫu mực, minh bạch trong quản lý, kiểm tra và đánh giá sẽ giúp kỷ luật tự giác, nghiêm minh trở thành động lực nội sinh, thay vì chỉ là yêu cầu mang tính áp đặt. Khi kỷ luật trở thành nhu cầu tự thân, phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ” được củng cố từ gốc, tạo nên sức mạnh đoàn kết và ý thức trách nhiệm cao hơn, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc và phát triển bền vững trong thời đại mới.

Thứ năm, lan tỏa sâu rộng hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ kiên trung, giản dị, kỷ luật, nhân ái, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc, vì Nhân dân, sẵn sàng tham gia thực hiện nghĩa vụ quốc tế - biểu tượng văn hóa đặc thù của dân tộc Việt Nam, góp phần định vị bản sắc và văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế. Thông qua hoạt động của lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, hợp tác quốc phòng đa phương, các hoạt động hỗ trợ nhân đạo, cứu trợ thảm họa,... hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ” trong kỷ nguyên mới sẽ trở thành một biểu tượng đẹp đẽ, nhân văn, cao cả, đóng góp bằng hành động thực chất chứ không phải chỉ bằng tuyên bố chính trị. Đây chính là nền tảng để gia tăng sức mạnh mềm của quốc gia - sức mạnh dựa trên giá trị văn hóa và uy tín. Phát huy giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” đồng nghĩa với việc Việt Nam khẳng định cho thế giới thấy một hình mẫu quốc gia nhân văn, kiên định nguyên tắc hòa bình, hợp tác và phát triển; từ đó nâng cao vị thế quốc tế, tạo niềm tin chiến lược, mở rộng quan hệ đối tác và đóng góp tích cực vào hòa bình, ổn định trong khu vực cũng như toàn cầu.

Như vậy, với những giá trị được kết tinh từ hơn tám thập niên xây dựng, chiến đấu và trưởng thành lớn mạnh, các phẩm chất của “Bộ đội Cụ Hồ” là giá trị văn hóa lớn lao, mang đặc thù riêng có của Đảng ta, Nhân dân ta, Quân đội ta. Khi đất nước bước vào kỷ nguyên mới, yêu cầu và nhiệm vụ chính trị với toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta ngày càng cao hơn. Trong bối cảnh đó, việc phát huy cao độ giá trị văn hóa “Bộ đội Cụ Hồ” đóng vai trò quan trọng, có tính nền tảng, căn cốt, không chỉ tạo động lực và sức mạnh nội sinh để xây dựng và phát triển Quân đội, mà còn đóng góp vào việc phát triển bền vững đất nước, sự nghiệp xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam, tăng cường sức mạnh mềm của quốc gia trên trường quốc tế.

PGS, TS. LÊ HẢI BÌNH, Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch
______________________       

1 - https://nhandan.vn/special/Tongbithu_vanhoa/ index.html.

2 - Hồ Chí Minh – Toàn tập, Tập 7, Nxb. CTQG, H. 2011, tr. 334.

3 - Sđd, Tập 12, tr. 724.

4 - https://www.qdnd.vn/dien-dan-danh-hieu-bo-doi-cu-ho-xung-dang-di-san-van-hoa-phi-vat-the-quoc-gia/tinh -than-vuot-kho-doi-moi-sang-tao-gop-phan-khang-dinh-gia-tri-bo-doi-cu-ho-801932.